23 Mart 2010 Salı

Raylı Sistemlerde Ağ Haritası Tasarımı


Ağ haritalarının gelişimine bir bakış...

Şehir içi raylı sistemlerde ağ haritaları hatlarını yaygınlaştırmış ve toplu taşımacılığı şehir içi raylı sistemlere aktarabilmiş kentlerde sistemin yolculara tanıtılması ve anlatılması ile yolcu bilgilendirmede önemli bir yer tutmaktadır. Raylı Sistem Ağ Haritaları yolculara hatları ve hatlar ile ilgili temel bilgileri öğretebilmek için çok iyi bir araç ve fırsattır. Pek çok ülkede ilkokul çocuklarına toplu taşıma ve trafik eğitimi verilirken bu temel haritalar kullanılmaktadır, çünkü en basit hali ile renkler, sayılar ve iki kelimelik istasyon isimlerini esas alan, hatların hangi sokakları dolaştığından daha çok nasıl aktarma yapılacağı ve merkeze giriş-merkezden çıkışları göstermesi bakımından pratik kullanım sağlamaktadır.

Bu konuda ilk çalışma 1931 yılında Londra’ da yaygınlaşan metro ağının coğrafi harita üzerinde gösteriminin zorlaşması sonucunda Harry Beck tarafından bir elektrik devresinden esinlenerek üretilmiştir. Bir elektrik devresi üzerinde kanalların ve birleşim noktalarının görünümden yola çıkılarak üretilen ilk haritalar tam bir şematik olmasa da coğrafi görünümden ayrılan haritaların ilk örneği idi. Hatların ilk renklendirilmesinin yapıldığı bu döneme ait haritada şu an bağlı kalınan pek çok kuralın daha uygulanmaya başlanmadığı ve aktarma noktalarının özel işaretler ile gösterilmediği de görülmekteydi. 


1931 Londra raylı sistem haritası

Konumuz ile ilgili ilk çalışma ve referans olması nedeni ile Londra metro haritasının incelemesine devam edersek, haritanın gelişimi içerisinde görünümü şehrin coğrafi yapısını tamamen terk ederek, hat görünümde diyez (#) işaretine, şehrin görünümünde ise kuzey güney doğrultusu göz önünde bulundurularak daha keskin köşelere sahip haritalara yönelim göstermiştir. Sonuç olarak birbirini kesen yatay ve dikey hatların sağa ve sola yönelimleri 45 derecelik açılar ile belirlenerek Şematik Harita ortaya çıkmıştır. Haritanın asıl belirleyicisi olan hatların çizimi dışında istasyon ve aktarma noktalarının görünümü de süreç içerisinde gelişim göstermiştir. Bu gelişimin çoğunlukla raylı sistemlerin gösterdiği uzama ve entegrasyonlar sonucu ortaya çıkan zorunluluklardan kaynaklandığını düşünmekteyim. İlk haritalarda tüm istasyonlar daire ile ifade edilirken günümüz ağ haritalarında standartları belirlenmiş ve hat çizgisine dikine yerleştirilmiş kısa çizgiler ile gösterilmektedir. Daire görünümlü istasyonlar ya hat başı istasyonlarında ya da aktarma noktalarında kullanılmaktadır.  


2007 Londra raylı sistem haritası

Avrupa ülkelerinin büyük şehirlerinde büyüme genellikle bir su kanalı çevresinde ve dairesel planlanmıştır, bu dairesel planlama ile şehir bir helezon şeklinde merkezden dışarı doğru büyürken raylı sistemlerde merkezi çevreleyen dairesel hatlar ve bu daireleri kesen çapraz hatlar ile şekillendirilmiştir. Bu yapılanma sonucu haritalar üzerinde coğrafi yapının önemi daha da azalarak haritaların fonksiyonu tamamen, rahat anlaşılır ve akılda kalıcı bir yerleşim, aktarmaların doğru ifade edilmesi, renkler ve hat isimlerinin öğretilmesi ve öğrenilmesinin kolaylaştırılması, merkeze giden hatların ve istasyon listelerinin topluca gösterilmesi gibi bir amaca yönelmiştir.

Dünyadan Ağ Haritası Örnekleri :

İstanbul’ da 1989 yılına kadar yer altında ilerleyen tek sistem Karaköy-Beyoğlu Tünel sistemiydi, İstanbul’ un geçmişinde önemli bir yeri bulunan tramvay hatları ile ilgili haritalar ise çağdaşı olan şehirlerin aksine 30 dan fazla hattın bulunduğu yıllarda dahi tam anlamıyla şematize edilmemiştir, İstanbul un coğrafi yapısı üzerinde plansız şehir yerleşiminin daha o yıllarda kente sirayet etmiş olması nedeniyle yaklaşık 6 ana yol ve Galata köprüsü üzerinde çalışan bu 30 hattın gösterimi ile en gerçekçi çözüm 1950 haritasında görülmektedir.  

1920 ve 1950 yıllarına ait İstanbul tramvay haritası

Günümüz İstanbul kent içi raylı sistemlerinin gelişiminde uzun yıllar hizmet veren banliyö hatları dışında ilk modern sistemler için çalışmaların 1989-1992 arasında hızlanması ve önce Aksaray-Havalimanı metrosunun birinci etabının hizmete sonrasında Zeytinburnu-Kabataş tramvayının ilk etabı için çalışmaların başlaması ve yine 1992 de İstanbul metrosunun temelinin atılması ile raylı sistemler ve bu sistemlere ait tanıtım ve bilgilendirme unsurlarının da gelişimi başlamış oldu.

İstanbul Raylı Sistem Haritasının Gelişimi...

2000 yılında İstanbul metrosunun Taksim-4.Levent arasında hizmete açılması ile birlikte İstanbul Ulaşım A.Ş. bünyesinde yer alan hatların halka yönelik bir çalışma ile harita üzerinde gösterilmesi için ilk çalışmalarda yapıldı. Teknik çizim ve proje planları dışında yolcu bilgilendirme amaçlı ilk haritamız biraz da hatların yaygın ve entegre olmaması gibi sebepler ile geliştirilememiş olsa da yapılan uzatma ve ilave hatların işlenmesi ile 2005 yılında aşağıdaki hali ile kullanılmaktaydı. 

2005 yılı İstanbul Raylı Sistemler Haritası

2005 yılında diğer ülke şehirlerinin mevcut ağ haritaları üzerinde biraz merak, biraz özeleştiri biraz da mesleki gelişim hevesi içerisinde yaptığım incelemelerde, İstanbul’ a ait ağ haritalarının nerede ise tamamının özellikle yurt dışında bu konulara meraklı kişiler tarafından oluşturulduğu, bazı çalışmalarda ise diğer haritalar incelenmeden üstünkörü çalışmalar yapıldığı görülmekte idi. 2005 yılını başlangıç alarak şehrimizin 7 yıllık raylı sistem hedefine baktığımızda şirketimizin işletmesinde bulunan hatlar için benzer bir çalışmanın yapılması gerekliliği ortadaydı. Hali hazırda tam bir aktarma ile tüm şehri raylı sistemler ile gezmek mümkün olmasa da, devam eden inşa çalışmaları ve başlanacak projelerin çokluğu tüm bu sistemler hizmete geçtiğinde benzer bir haritanın sıfırdan tasarlanmasının bazı zorlukları olacağı ya da kısa sürede çok fazla değişimlere maruz kalacağını düşündürmekteydi.

Bu düşünce ile ortaya çıkan ilk çalışma profesyonel bir yaklaşım ile olmasa da hatların numaralandırılması ve renklendirilmesi için ilk adımları atarak haritanın gelişimi için öngörülen şematik yapıyı kurmayı amaçladık.

2006 yılı İstanbul Raylı Sistemler Ağ Haritası (İlk Çalışma)

Yukarıda haritanın ortaya çıktığı dönemde, olması gereken yapıyı iyi etüd edememek ve incelenen örneklerin genellikle metro, tramvay, metro-banliyö olarak ayrılmış olması, bizim sistemimizde ise metro ile tramvay sistemlerinin km ve hat olarak azlığı, aktarmaların da genel olarak tek bir tramvay hattı üzerinden yapılması nedeni ile bir harita üzerinde gösterimi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Sistem tanımlarında ise hafif metro – metro ayrımı ile M ve HM, tramvay için TR gibi bir beta kodlama planlanmış bunun yanında renk kodlamasında metro hatları için yeşilin tonları, hafif metro hatları için kırmızının tonları ve tramvay hatları için mavinin tonları tercih edilmişti.


2007 Yılı İstanbul Raylı Sistemler Ağ Haritası (Geçiş Dönemi Çalışması)

2007 yılı itibari ile yolcu hizmetlerinde standartların belirlenmesi, hat tanımlarının da EN13816 Hizmet Kalitesi çerçevesinde ele alınması ile mevcut ve ileride işletmeye alınacak hatlar için renk kodları, hat tanımları ve işaretlerinin belirlenmesi çalışmasının da gerçekleştirilmesi ile birlikte mevcut İstanbul Raylı Sistem haritasını da tekrar ele almak ve standartlarını belirlemek gerekliliği de ortaya çıkmıştır. Bu gereklilikler ve raylı sistem hedefleri ile devam eden inşaatlar göz önüne alınarak yapılan harita revizyonunda çeşitli standartlarda olabildiğince ortaya konulmaya çalışılmıştır. 


2008 Yılı İstanbul Raylı Sistemler Ağ Haritası

Yukarıda özetini verdiğim uygulama standartlarına göre oluşturulan harita 2007 yılı içerisinde Edirnekapı-Sultançiftliği hattının işletmeye alınması ile birlikte yayınlanmıştır, böylece daha önce çalışması yapılan çeşitli basılı yayınlar ile internet sitemizde kullandığımız, çeşitli kurum ve kuruluşların talebi halinde yayınına izin verdiğimiz ve dağıtımını yaptığımız İstanbul Ulaşım Raylı Sistemler Ağ Haritası gelişim sürecindeki yerini üst versiyonuna bırakmıştır.

İstanbul Ulaşım A.Ş. nin işletmecilik ve büyüme hedeflerine bağlı olarak yapılan bu çalışma ile “yarının işini bugünden yaparak” hazır olduğumuzu bir kez daha gösterdik.


Saygılarımla
Esat TANÖREN

Kaynaklar (Haritalar):
Londra Toplu Taşımacılık İşletmesi
Berlin Toplu Taşımacılık İşletmesi
Paris Toplu Taşımcılık İşletmesi
Köln Toplu Taşımacılık İşletmesi
Dersaadetten İstanbul' Tramvay - İETT - Sertaç Kayserilioğlu

Makalenin Tamamını İstanbulUlaşım.Net forum sitemizden okuyabilirsiniz. 
 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder